پای ضربدری یا پای ایکسی زمانی ایجاد می‌شود که هنگام ایستادن صاف که زانوی پاها با هم در تماس هستند، مچ دو پا با فاصله از هم قرار بگیرند. پای ضربدری با توجه به فاصله‌ی بین دو مچ پا می‌تواند خفیف تا شدید باشد. این مشکل ساختاری در استخوان‌های پا موجب می‌شود تا نیروی واردشونده بر زانو بصورت مناسبی بین بخش‌های مختلف آن تقسیم نشود. افرادی که دارای پای ضربدری یا ایکسی هستند استعداد ابتلا به آرتروز جانبی بیشتری دارند. آرتروز جانبی زمانی ایجاد می‌شود که نیروی وارده بر غضروف قسمت‌های جانبی زانو بیشتر از نیروی وارده بر سایر قسمت‌ها باشد و غضروف زانو در بخش جانبی زانو بیشتر دچار ساییدگی و تخریب گردد. علت این عدم تعادل نیرو زاویه‌ی نامناسب استخوان‌ها نسبت به هم است. برای اینکه این ناهنجاری ساختاری از بین برود و نیروی وارده بر قسمت‌های مختلف زانو تنظیم و متعادل شود می‌توان از جراحی اصلاحی پای ضربدری یا Distal femoral osteotomy استفاده نمود.
جراحی اصلاح پای ضربدری چگونه صورت می‌گیرد؟
این جراحی بر روی استخوان فمورال یا همان استخوان ران صورت می‌گیرد. راهکارهای دیگری نیز برای اصلاح پای ضربدری وجود دارد که شامل برش استخوان درشت‌نی می‌شود اما در این مطلب تاکید بر برش استخوان ران خواهدبود. نحوه‌ی انجام این جراحی به این صورت است که ابتدا برشی در انتهای رو به زانوی استخوان ران ایجاد می‌شود. این برش بسته به انحراف استخوان می‌تواند در سمت درونی یا بیرونی استخوان ایجاد شود. پس از برش، معمولا ساختاری گووه‌ای شکل از استخوان جدا می‌شود و بخش خالی ایجادشده به شکل گووه، بسته به نوع جراحی باز یا بسته می‌شود. بنابراین دو حالت زیر ایجاد می‌شوند:
- استئوتومی بسته‌شونده‌ی مدیال: در این حالت پس از برش ساختار گووه‌ای شکل در استخوان ران، دو سمت قسمت برش‌خورده به هم نزدیک و متصل می‌شوند تا استخوان ساختار یک‌پارچه بگیرد. این قسمت متصل‌شده با گذر زمان به هم جوش می‌خورند.
- استئوتومی بازشونده‌ی لترال: در این حالت پس از برش ساختار گووه‌ای شکل در استخوان ران، بخش خالی ایجادشده در استخوان ران بیشتر باز می‌شود تا جایی که استخوان ساختار مناسبی بگیرد. سپس حفره‌ی ایجادشده که الان بزرگتر شده‌است با استخوانی پیوندی پر می‌شود. با گذر زمان استخوان ران به استخوان پیوندی جوش می‌خورد و استخوان ران در شکل مناسب خود ایجاد می‌شود.
در این جراحی، برای اینکه استخوان ران برش‌خورده به طور مناسبی جوش بخورد، از صفحات فلزی و پیچ‌هایی استفاده می‌شود.
جراحی اصلاح پای ضربدری برای چه افرادی مناسب است؟
این جراحی برای افرادی که دچار پای ضربدری مادرزادی و یا اکتسابی (مثلا در اثر حادثه) هستند به کار می‌رود. افرادی با پای ضربدری که ویژگی‌های زیر را دارند مناسب‌ترین افراد برای این نوع جراحی هستند:
- کمتر از 60 تا 65 سال سن داشته‌باشند.
- از نظر فعالیت فیزیکی فعال بوده و در سلامت فیزیکی مناسبی قرار داشته‌باشند.
- تنها نوع آرتروز آنها آرتروز جانبی باشد.
- در چنین افرادی، علاوه بر اینکه نتیجه‌ی جراحی و بهبود آن مناسب است، انتظار می‌رود تا این جراحی بتواند از آسیب‌های بیشتر زانو جلوگیری کند. این جراحی ممکن است با جلوگیری از آرتروز زانو در افراد، آنها را از جراحی تعویض کامل مفصل زانو در سنین بالاتر بی‌نیاز گرداند.
مزایای جراحی اصلاح پای ضربدری چیست؟
این نوع جراحی علاوه بر اصلاح مشکلات ساختاری استخوان‌های پا می‌تواند مزایای زیر را نیز داشته‌باشد:
- کاهش شدید دردهای زانو
- بهبود عملکرد زانو
- کاهش احتمال نیاز به جراحی تعویض مفصل زانو
عوارض و مشکلات مربوط به جراحی اصلاح پای ضربدری چیست؟
برخی از مشکلات مربوط به جراحی اصلاح پای ضربدری مربوط به مشکلات فنی جراحی می‌شوند. اصلی‌ترین نوع این مشکلات شامل موارد زیر می‌شوند:
- آسیب به ساختارهای بافتی دیگر در اطراف محل جراحی
- اشکال در محل قراردادن پیچ بر روی استخوان
- به کارگیری استخوان پیوندی به میزان نامناسب
- آسیب به رگ‌های خونی یا بافت عصبی در محل جراحی
- چنین مشکلات اگرچه قابل پیش‌بینی یا گاهی قابل پیشگیری نیستند اما با انتخاب پزشک مجرب و کارآزموده می‌توان احتمال بروز چنین مشکلاتی را به حداقل رسانید.
مشکلات جراحی پای ضربدری
نوع دیگر مشکلات مربوط به جراحی اصلاح پای پرانتزی مربوط به فرایند پس از جراحی و مراقبت‌های مربوط به آن مرحله است. از جمله‌ی چنین عوارضی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- لخته‌ی خون: در صورتی که لخته‌ی خون در محل ایجاد شود و مراقبت‌های لازم صورت نگیرد، این لخته ممکن است حرکت کرده و موجب بروز آمبولی ریه گردد. حرکت این لخته‌ها به قلب و یا مغز موجب سکته می‌شود که حیات فرد را تهدید می‌کند. لازم است تا برای پیشگیری از چنین مشکلاتی، دستورالعمل‌های توصیه‌شده توسط پزشک به دقت اجرا شوند. معمولا پس از جراحی قرص‌های رقیق‌کننده‌ی خون تجویز می‌شوند و لازم است تا فرد به مدت 10 روز یا بیشتر آنها را مصرف نماید.
- ایجاد عفونت: معمولا تمام جراحی‌ها با احتمال عفونت همراه هستند. در صورتی که در این جراحی‌ها از فیکساتورهای خارجی استفاده شود احتمال بروز عفونت افزایش می‌یابد.
- جوش‌نخوردن استخوان: گاهی ممکن است که بخش‌های استخوانی بیش از 2 ماه طول بکشد تا به هم جوش بخورند. گاهی نیز این بخش‌ها به هم جوش نمی‌خورند. برای حل این مشکل ممکن است به جراحی‌های تکمیلی نیاز باشد.
- درد تکرارشونده‌ی زانو: پیش‌بینی زمان توقف درد زانو ممکن نیست اما در صورتی که درد زانو و محل جراحی با گذشت زمان کاهش نیابد یا افزایش یابد لازم است تا فرد به پزشک مراجعه نماید. ممکن است روند درمان به شکلی پیش رفته‌باشد که توقف درد تنها با جراحی تعویض کامل زانو میسر شود.
در نهایت باید توجه داشت که عوارض و مشکلات مربوط به این جراحی با گذشت زمان کاهش می‌یابند. در صورتی که مشکلات مربوط به جراحی کاهش نیابند لازم است تا با پزشک متخصص مشورت شود. به تدریج و با گذشت زمان فرد قادر خواهدبود تا وزن خود را بر روی پاهای خود بیاندازد. بهبودی کامل افراد نیز با گذشت 2 تا 6 ماه پس از جراحی حاصل می‌شود که پس از آن افراد می‌توانند به فعالیت روزانه و معمول خود بازگردند. باید توجه کرد که در این مدت از انجام‌دادن هر گونه فعالیت جدید بدون مشورت با پزشک خودداری شود. سایر فعالیت‌های فیزیکی معمول و نحوه‌ی انجام آنها نیز با مشورت پزشک صورت گیرند.